شهریور 1320 هجری خورشیدی با سقوط رضاخان، تلاش های بسیاری برای برچیدن سلطه بیگانگان از منابع نفتی ایران و اعمال حاكمیت ملی بر صنعت نفت آغاز شد. منابع نفت كشور كه سالیان دراز زیرسلطه دولت های استعمارگر بویژه انگلیس بود ثروت هنگفتی را برای این كشور به همراه داشت و زمزمه ملی شدن صنعت نفت ایران همچون جرقه ای بود بر خرمن توهمات دولت انگلیس كه این منبع خدادادی را در سرزمین ایران برای خود ثبت و ضبط كرده بود. آتش خشم این كشور كه منافع خود را در خطر می دید منجر شد تا با بهانه جویی های مختلف، مخالفت و سنگ اندازی های خود، مسیر رسیدن ملت ایران به حق قانونی و حتمی خود را ناهموار و سخت تر كند.

اما با وحدت روحانیون، سیاسیون و در سایه حمایت مردم سرانجام نهضت ملی شدن صنعت نفت به پیروزی رسید، در این میان نقش غیر قابل انكارآیت الله كاشانی و محمد مصدق كه از رهبران اصلی نهضت به شمار می رفتند، فراموش ناشدنی است.

محمد مصدق زمانی كه به پست نخست وزیری رسید، تلاش كرد تا با انتقال قدرت سیاسی از دربار به مجلس و كوتاه كردن حاكمیت بیگانگان بر صنعت نفت به استقلال ایران كمك كند. وی در 12 اردیبهشت1330 كابینه خود را تشكیل داد و از همان زمان نیز مراحل اجرایی ملی شدن صنعت نفت را پیگیری كرد.

اما هنگامی كه در تیر 1331هجری خورشیدی، مصدق با امیدی بسیار از دادگاه لاهه در رابطه با موضوع ملی شدن صنعت نفت و شكایت از انگلیس به كشور بازگشت، فعالیت مجلس دوره هفدهم آغاز شد و نمایندگان در برابر اعمال مصدق موضع گیری كردند، همچنین با دخالت ارتش و در نهایت مخالفت شاه با واگذاری پست وزارت جنگ، كه از شروط مصدق برای پذیرش پست نخست وزیری بود، او بنا بر سنت پارلمانی از سمت خویش استعفا كرد. با استعفای مصدق و پذیرش آن از سوی شاه، احمد قوام به نخست وزیری رسید.

آیت الله كاشانی كه شرایط را به خوبی درك كرده و از خطراتی كه كشور با آن روبرو بود، آگاهی كامل داشت، با صراحت و قاطعیت مخالفت خویش را از این انتصاب اعلام كرد و به مبارزه با قوام پرداخت.

آیت الله كاشانی در مصاحبه مطبوعاتی سرنوشت ساز خود در 29 تیر زمینه ساز قیام 30 تیر شد. وی در این مصاحبه اعلام كرد: 'اگر قوام نرود، اعلام جهاد می‌كنم و خودم كفن پوشیده و در پیكار شركت می كنم...' ایشان در این سخنرانی، از مداخله های 150 ساله انگلیسی ها سخن گفت و طرفداری آنان از قوام را یادآوری كرد.

پس از این موضعگیری در 30 تیر 1331 بازار تهران تعطیل شد و مردم به خیابان ها آمدند و خواستار سرنگونی دولت احمد قوام شدند. قوام برای جلوگیری از این حركت، ارتش را در خیابان ها مستقر كرد اما مردم به تظاهرات پرداختند و این حركت ملت توسط قوام به خاك و خون كشیده شد.

محمدرضا پهلوی برای این كه اداره امور كشور از اختیارش خارج نشود تلاش كرد تا شرایط را آرام كند به همین علت در مقابل قیام مردم كوتاه آمد و احمد قوام را بر كنار و محمد مصدق در حالی كه وزارت جنگ به وی واگذار شد، دوباره به نخست وزیری منصوب كرد.

محمدمصدق یك روز بعد، به دلیل شهادت مردم تعطیل عمومی اعلام كرد و مجلس این قیام را كه نشانه همبستگی ملی و پیروزی مردم بر استبداد و استعمار بود، 'قیام ملی' و شهدای آن روز را 'شهدای ملی' نامید. این قیام در تصمیم گیری، دیوان لاهه، پیرامون شكایت انگلیس از ایران نیز موثر واقع شد و در این شرایط بود كه این دیوان اعلام كرد، در رسیدگی به اختلاف ایران و انگلیس در مورد مسئله نفت صلاحیت ندارد. قیام سی تیر و رأی دیوان لاهه به منزله شكست جبران ناپذیر انگلیس در صحنه بین المللی بود .

سی ام تیر ماه 1331نویدبخش شروع روزهای مسرت بخشی برای مردم ایران بود، آن هنگامه كه اراده ملتی در راه رسیدن به استقلال به ثمر می نشیند و در سایه سار وحدت ملی، مردمی كوشا در برگ های زرین تاریخ مبارزه با زورگویان و سلطه گران را حك می كنند تا نشان دهند كه هماره در برابر ظلم و ستم ایستاده اند و نظاره گر شكوفایی رویاها و امیدهایشان در روزهایی نه چندان دور هستند. چه نیكوست كه با یادآوری این روز یادشان گرامی نگاه داشته شود و عشق پاكشان به سرزمینی كهن ارج نهاده شود.

اطلاع**2002**1717